Hộ chiếu số sản phẩm là một hồ sơ kỹ thuật số liên kết với sản phẩm vật lý qua mã QR hoặc NFC, lưu trữ dữ liệu về nguồn gốc, thành phần, tác động môi trường và lịch sử sở hữu. Nó được thúc đẩy bởi EU để hỗ trợ kinh tế tuần hoàn, và ở Việt Nam, nó được xem là "cú huých" cho truy xuất hàng hóa, giúp hàng nội địa đạt tiêu chuẩn cao hơn.
Người tiêu dùng có thể quét mã để kiểm tra tính bền vững và chất lượng, giảm rủi ro mua hàng kém. Doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội xuất khẩu dễ dàng hơn nhờ minh bạch, nhưng cần đầu tư vào công nghệ để tuân thủ.
Với các quy định mới từ Bộ Công Thương, DPP sẽ tích hợp vào hệ thống định danh hàng hóa, giúp kết nối doanh nghiệp và người dùng. Điều này có thể nâng tầm hàng Việt trên thị trường toàn cầu, nhưng đòi hỏi lộ trình triển khai dần dần để tránh ảnh hưởng đến hộ kinh doanh nhỏ.
Hộ chiếu số sản phẩm, hay Digital Product Passport (DPP), đại diện cho một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao tính minh bạch và bền vững của chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập sâu rộng vào kinh tế thế giới. Theo các nguồn đáng tin cậy, DPP là một công cụ kỹ thuật số tạo ra "bản sao kỹ thuật số" của sản phẩm vật lý, lưu trữ dữ liệu toàn diện về vòng đời sản phẩm từ nguồn nguyên liệu, quy trình sản xuất, đến tái sử dụng và tái chế. Điều này không chỉ giúp đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế mà còn giải quyết vấn đề lâu dài ở Việt Nam: thời kỳ "hàng nội thế nào cũng được", nơi hàng hóa tiêu thụ nội địa thường có chất lượng thấp hơn so với hàng xuất khẩu.
Trong ngữ cảnh Việt Nam, DPP được luật hóa như một "hộ chiếu số của sản phẩm", cho phép người tiêu dùng và cơ quan quản lý dễ dàng truy xuất nguồn gốc, quy trình sản xuất và đánh giá chất lượng. Đại diện Bộ Công Thương nhấn mạnh rằng DPP sẽ đảm bảo hàng hóa nội địa phải đáp ứng tiêu chuẩn tương tự hàng xuất khẩu, từ đó bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và nâng cao uy tín doanh nghiệp. Ví dụ, việc áp dụng DPP có thể ngăn ngừa gian lận thương mại, tăng niềm tin người dùng và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, nơi tài nguyên được tối ưu hóa qua chia sẻ, sửa chữa và tái sử dụng.
DPP hoạt động bằng cách liên kết sản phẩm vật lý với dữ liệu kỹ thuật số qua các công cụ như mã QR, barcode hoặc NFC tag, sử dụng công nghệ blockchain để đảm bảo tính bảo mật, bất biến và minh bạch. Dữ liệu bao gồm các hạng mục như thông tin chung (ID sản phẩm, ngày sản xuất), nguồn gốc nguyên liệu, dấu chân carbon, lịch sử sở hữu, hướng dẫn bảo trì và tài liệu liên quan. Ở EU, DPP là bắt buộc theo Quy định Thiết kế Sinh thái cho Sản phẩm Bền vững (ESPR), áp dụng cho các ngành như pin, dệt may và điện tử từ năm 2026-2030, nhằm đạt mục tiêu phát thải ròng bằng không vào năm 2050. Việt Nam, với vai trò xuất khẩu lớn sang EU, cần thích ứng để tránh rào cản thương mại.
Lợi ích của DPP ở Việt Nam rất đa dạng, từ bảo vệ người tiêu dùng đến hỗ trợ doanh nghiệp. Đối với người tiêu dùng, DPP cho phép quét mã để kiểm tra tính bền vững và nguồn gốc, giúp đưa ra quyết định mua sắm thông minh và tránh hàng giả. Đối với doanh nghiệp, nó mở ra mô hình kinh doanh mới như sản phẩm-dịch vụ, tăng lòng tin khách hàng và chứng minh các tuyên bố xanh, chống lại "rửa xanh" (greenwashing). Cơ quan quản lý có thể kiểm soát hiệu quả hơn, giảm gian lận và hỗ trợ truy xuất nguồn gốc – được xem là "hộ chiếu vàng" cho hàng Việt ra thế giới. Tuy nhiên, thách thức bao gồm chi phí triển khai và yêu cầu công nghệ, dẫn đến kiến nghị từ VCCI về giảm thủ tục hành chính để tránh gánh nặng cho doanh nghiệp nhỏ.
Dưới đây là bảng tóm tắt lợi ích chính của DPP theo các bên liên quan, dựa trên phân tích từ các nguồn EU và Việt Nam:
| Bên liên quan | Lợi ích chính | Ví dụ ứng dụng ở Việt Nam |
|---|---|---|
| Người tiêu dùng | Minh bạch nguồn gốc, dễ kiểm tra chất lượng, tránh hàng giả và greenwashing | Quét mã QR trên sản phẩm dệt may để xem nguyên liệu và quy trình sản xuất. |
| Doanh nghiệp | Nâng cao uy tín, mở rộng thị trường xuất khẩu, tối ưu hóa chuỗi cung ứng | Doanh nghiệp Việt sử dụng DPP để tuân thủ EU, tăng cạnh tranh với hàng nội địa chất lượng cao. |
| Cơ quan quản lý | Dễ dàng kiểm soát, ngăn ngừa gian lận, hỗ trợ kinh tế tuần hoàn | Bộ Công Thương tích hợp DPP vào hệ thống định danh hàng hóa để truy xuất nhanh chóng. |
| Môi trường | Giảm lãng phí, thúc đẩy tái chế và giảm dấu chân carbon | Áp dụng cho ngành dệt may Việt Nam để theo dõi vật liệu tái chế, hỗ trợ mục tiêu bền vững. |
Bảng tiếp theo liệt kê các bước triển khai DPP cơ bản, dựa trên hướng dẫn EU nhưng có thể áp dụng cho Việt Nam:
| Bước triển khai | Mô tả | Thời gian ước tính (theo EU) |
|---|---|---|
| Nghiên cứu quy định | Hiểu rõ luật pháp liên quan như ESPR và các ngành ưu tiên | Ngay lập tức |
| Xây dựng chiến lược | Lập kế hoạch giai đoạn với mục tiêu rõ ràng | 3-6 tháng |
| Thu thập dữ liệu | Đánh giá dữ liệu hiện có và xác định khoảng trống | 6-12 tháng |
| Chọn công nghệ | Tích hợp blockchain, QR/NFC và hệ thống lưu trữ | 12-18 tháng |
| Kiểm tra và tuân thủ | Thử nghiệm DPP và đảm bảo tính tương thích với registry EU | Từ 2026 cho các ngành đầu tiên |
Tổng thể, DPP không chỉ là công cụ kỹ thuật mà còn là động lực thay đổi văn hóa sản xuất ở Việt Nam, thúc đẩy từ "hàng nội chấp nhận được" sang "hàng Việt chất lượng toàn cầu". Với sự hỗ trợ từ chính sách nhà nước, như lộ trình áp dụng dần dần theo dự thảo luật, DPP có tiềm năng biến thách thức thành cơ hội tăng trưởng kinh tế bền vững. Các doanh nghiệp nên bắt đầu chuẩn bị ngay để tránh bị động trước các yêu cầu quốc tế.
