Vận Đơn Hàng Không (Air Waybill - AWB) Là Gì?

Vận đơn hàng không (Air Waybill - AWB) là chứng từ do hãng hàng không, đại lý hãng, hoặc freight forwarder phát hành để xác nhận đã nhận hàng hóa từ người gửi hàng (shipper) và cam kết vận chuyển bằng đường hàng không. Theo quy định của Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA), AWB không phải là chứng từ sở hữu hàng hóa (document of title), nên không thể chuyển nhượng như vận đơn đường biển (To Order B/L). Thay vào đó, AWB là bằng chứng hợp đồng vận chuyển và biên lai nhận hàng.

1.1. Đặc Điểm Chính Của AWB

• Không Chuyển Nhượng: AWB chỉ dành cho consignee đích danh, trừ trường hợp đặc biệt trong thanh toán L/C với thủ tục bổ sung.
• Tốc Độ Cao: Hỗ trợ vận chuyển nhanh (1-3 ngày), phù hợp với hàng hóa giá trị cao như điện tử, dược phẩm, hoặc thời trang.
• Số Hóa: Dễ tích hợp với hệ thống e-AWB, giảm thời gian xử lý chứng từ.
• Pháp Lý: Tuân thủ Công ước Warsaw 1929, Nghị định thư Hague 1955, và Công ước Montreal 1999.

Ví Dụ Thực Tế: Một doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu linh kiện điện tử sang Đức qua hãng DHL. Sau khi giao hàng tại sân bay Tân Sơn Nhất, shipper nhận AWB và gửi bản sao qua email cho consignee, giúp thông quan trước khi hàng đến.

1.2. Tại Sao AWB Không Chuyển Nhượng?

Khác với vận đơn đường biển (B/L), AWB không cho phép chuyển nhượng vì:

• Thời Gian Vận Chuyển Ngắn: Hàng không chỉ mất 1-3 ngày, trong khi B/L cần 7-30 ngày, khiến việc mua bán chứng từ không khả thi.
• Hàng Giá Trị Cao: Hàng hóa như điện thoại, vắc-xin có giá trị lớn, việc chuyển nhượng AWB dễ gây rủi ro gian lận.
• Gửi Kèm Hàng: Bản gốc AWB thường đi cùng chuyến bay, giảm nhu cầu ký hậu.

Ví Dụ: Một lô hàng dược phẩm từ Việt Nam sang Nhật Bản sử dụng AWB. Consignee nhận bản sao qua email để chuẩn bị hải quan, tránh phí lưu kho (demurrage) 100-200 USD/ngày.

Chức Năng Và Ý Nghĩa Của Vận Đơn Hàng Không

AWB là công cụ đa năng trong vận tải hàng không, hỗ trợ các bên từ shipper, carrier đến consignee. Dưới đây là các chức năng chính:

• Bằng Chứng Hợp Đồng Vận Chuyển: Xác nhận thỏa thuận giữa shipper và carrier về tuyến đường, chi phí, và điều kiện vận chuyển.
• Biên Lai Nhận Hàng: Chứng minh carrier đã nhận hàng từ shipper, đảm bảo trách nhiệm vận chuyển.
• Hóa Đơn Cước Phí: Ghi rõ cước phí (prepaid hoặc collect) và phụ phí (nhiên liệu, an ninh).
• Chứng Từ Bảo Hiểm: Cung cấp thông tin giá trị hàng hóa để tính bảo hiểm (thường 110% giá trị khai báo).
• Chứng Từ Hải Quan: Hỗ trợ thông quan xuất/nhập khẩu với thông tin về hàng hóa, trọng lượng, và giá trị.
• Hướng Dẫn Làm Hàng: Ghi chú đặc biệt (VD: “Fragile”) để nhân viên hàng không xử lý đúng cách.

Ví Dụ: Một doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu hoa tươi sang Hàn Quốc. AWB ghi “Keep Cool” trong mục Handling Information, đảm bảo hàng được bảo quản ở 5°C suốt hành trình.

Nội Dung Và Thuật Ngữ Trên Vận Đơn Hàng Không

AWB được thiết kế theo mẫu tiêu chuẩn của IATA, gồm mặt trước (thông tin chi tiết) và mặt sau (điều khoản pháp lý). Nội dung giữa các bản gốc giống nhau, chỉ khác màu sắc và ghi chú.

Nội Dung Mặt Trước AWB

• Airline Code Number: Mã 3 số của hãng hàng không (VD: VN cho Vietnam Airlines).
• Serial Number: Số AWB 8 chữ số, số cuối là check digit (VD: 618-12345675).
• Shipper’s Name and Address: Tên, địa chỉ shipper.
• Consignee’s Name and Address: Tên, địa chỉ consignee.
• Consignee’s Account Number: Số tài khoản của shipper (nếu có).
• Agent’s IATA Code: Mã IATA của đại lý phát hành.
• Airport of Departure: Sân bay khởi hành (VD: SGN - Tân Sơn Nhất).
• To/By: Điểm đến và hãng vận chuyển (VD: NRT/VN).
• Currency: Loại tiền tệ (VD: USD).
• Charges Codes: Mã cước phí, như:
  • PP: Cước trả trước bằng tiền mặt.
  • PX: Cước trả trước bằng chuyển khoản.
  • CP: Cước trả sau bằng tiền mặt.
  • CX: Cước trả sau bằng chuyển khoản.
  • NC: Miễn phí.
• WT/VAL: Cước theo trọng lượng/giá trị.
• Declared Value for Carriage: Giá trị khai báo vận chuyển (NVD nếu không khai).
• Declared Value for Customs: Giá trị khai hải quan (NVD hoặc “As per Invoice”).
• Handling Information: Ghi chú xử lý (VD: “Fragile”, “Perishable”).
• No. of Pieces RCP: Số kiện và loại hàng (thường, nguy hiểm, dễ hỏng).
• Gross Weight: Trọng lượng thực tế.
• Chargeable Weight: Trọng lượng tính cước (theo quy đổi thể tích).
• Rate/Charge: Đơn giá cước.
• Prepaid/Collect: Cước trả trước/trả sau.
• Other Charges: Phí phụ (nhiên liệu, an ninh).
• Executed on/at: Ngày và nơi phát hành AWB.
• Signature of Issuing Carrier or Agent: Chữ ký của carrier/đại lý.

Ví Dụ: AWB cho lô hàng điện thoại từ Việt Nam sang Mỹ ghi “Declared Value for Carriage: 50,000 USD”, đảm bảo bảo hiểm đầy đủ nếu hư hỏng.

Nội Dung Mặt Sau AWB

• Giới Hạn Trách Nhiệm: Quy định bồi thường tối đa (22 SDR/kg theo Công ước Montreal 1999, khoảng 30 USD/kg năm 2025).
• Điều Kiện Hợp Đồng:
  • Định nghĩa: Carrier, điểm dừng, Công ước Warsaw 1929.
  • Thời hạn trách nhiệm: Từ khi nhận hàng đến giao hàng.
  • Cơ sở trách nhiệm: Carrier chịu trách nhiệm mất mát, hư hỏng.
  • Cước phí và trọng lượng tính cước.
  • Thời hạn thông báo tổn thất: 14 ngày (hư hỏng), 21 ngày (mất mát).
  • Thời hạn khiếu nại: 2 năm.
  • Luật áp dụng: Công ước Warsaw, Hague, Montreal.

Phân Loại Vận Đơn Hàng Không

AWB được phân loại dựa trên người phát hành và mục đích sử dụng:

Dựa Trên Người Phát Hành

• Airlines AWB: Do hãng hàng không phát hành, có logo và mã nhận dạng (VD: Vietnam Airlines, UPS). Dùng khi shipper làm việc trực tiếp với carrier.
• Neutral AWB: Do IATA phát hành từ 1986, không ghi logo carrier. Dùng bởi forwarder hoặc đại lý khi gom hàng.

Dựa Trên Việc Gom Hàng

• Master AWB (MAWB): Do carrier cấp cho forwarder, bao quát lô hàng gom. Ghi forwarder là shipper, đại lý đích đến là consignee.
• House AWB (HAWB): Do forwarder cấp cho shipper, chi tiết từng lô hàng lẻ. Liên kết với MAWB qua mã số.

Ví Dụ: Một forwarder Việt Nam gom hàng từ 5 shipper để xuất sang Nhật Bản. Carrier cấp MAWB cho forwarder, còn mỗi shipper nhận HAWB riêng.

Quy Trình Lập Và Phân Phối AWB

Lập AWB

Theo Công ước Warsaw 1929 và Nghị định thư Hague 1955, shipper chịu trách nhiệm cung cấp thông tin để lập AWB. Quy trình:

1. Shipper cung cấp thông tin hàng hóa (trọng lượng, số kiện, giá trị).
2. Carrier/forwarder lập AWB thành 3 bản gốc:
   • Bản 1 (xanh lá): Giao cho carrier.
   • Bản 2 (hồng): Gửi cùng hàng cho consignee.
   • Bản 3 (xanh da trời): Giao cho shipper sau khi nhận hàng.

Phân Phối AWB

• Số Bản: Bộ AWB gồm 9-12 bản (3 gốc, 6-9 sao). Bản sao (màu trắng) dùng cho hải quan, đại lý, hoặc sân bay đích.
• Mục Đích:
  • Bản 4 (vàng): Biên lai giao hàng tại đích.
  • Bản 5: Dành cho sân bay đích.
  • Bản 6-8: Cho các carrier phụ (nếu có).
  • Bản 9: Cho đại lý.
  • Bản 10-11: Dự phòng cho carrier.
  • Bản 12: Cho hải quan.

Ví Dụ: Một lô hàng từ Việt Nam sang Úc có AWB với bản 2 gửi kèm hàng, giúp consignee thông quan ngay khi máy bay hạ cánh.

Cách Tra Cứu Vận Đơn Hàng Không

Để theo dõi lô hàng, sử dụng số AWB (VD: 618-12345675) qua:

1. Website Hãng Hàng Không: Truy cập mục “Tracking” của carrier (VD: dhl.com, ups.com), nhập số AWB.
2. Track and Trace: Sử dụng trang track-trace.com, nhập số AWB để xem hành trình.

Ví Dụ: Một consignee tại Việt Nam tra cứu AWB trên website DHL, biết lô hàng từ Mỹ đang ở sân bay Singapore, dự kiến đến Nội Bài sau 12 giờ.

So Sánh AWB Với Vận Đơn Đường Biển (B/L)

Điểm Giống Nhau

• Chức Năng: Là biên lai nhận hàng và bằng chứng hợp đồng vận chuyển.
• Nội Dung: Ghi thông tin shipper, consignee, hàng hóa, và phương tiện vận chuyển.

Điểm Khác Nhau

Ví Dụ: AWB phù hợp cho hàng vắc-xin (nhanh, không chuyển nhượng), còn B/L lý tưởng cho hàng container (chuyển nhượng, hành trình dài).