Trong thế giới thương mại quốc tế ngày càng phức tạp, vận đơn theo lệnh (To Order Bill of Lading) – hay còn gọi là vận đơn ký hậu – đóng vai trò quan trọng như một công cụ kiểm soát quyền sở hữu hàng hóa. Theo Incoterms 2020 (vẫn hiệu lực đến năm 2025), loại vận đơn này cho phép giao hàng theo lệnh của một bên cụ thể thông qua việc ký hậu ở mặt sau. Với kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam đạt hơn 700 tỷ USD năm 2024 (theo Tổng cục Hải quan), việc nắm vững To Order B/L không chỉ giúp doanh nghiệp giảm rủi ro mà còn tối ưu hóa quy trình logistics.

Bài viết này sẽ phân tích chi tiết vận đơn theo lệnh, từ định nghĩa cơ bản đến các loại hình, cách ký hậu, ưu nhược điểm, và cập nhật mới nhất năm 2025 về điện tử hóa và quy định quốc tế. Nếu bạn đang tìm kiếm thông tin về ký hậu vận đơn, vận đơn theo lệnh của người nhận hàng, hoặc cách áp dụng trong thanh toán L/C, T/T, hãy đọc tiếp để có cái nhìn toàn diện. 

Để hiểu rõ hơn về vận đơn nói chung, bạn có thể tham khảo bài viết liên quan: Tổng Quan Về Vận Đơn - Bill Of Lading (B/L).

Khái Niệm Cơ Bản Về Vận Đơn Theo Lệnh (To Order B/L)

Vận đơn theo lệnh (To Order B/L) là loại vận đơn mà hàng hóa chỉ được giao theo lệnh của một bên được chỉ định, thông qua việc ký hậu (endorsement) ở mặt sau vận đơn. Đây là tài liệu chứng nhận quyền sở hữu hàng hóa, đồng thời là chứng từ vận tải và chứng từ thanh toán trong thương mại quốc tế.

Đặc Điểm Chính Của To Order B/L

1. Tính Chuyển Nhượng Cao: Không giống vận đơn đích danh (Straight B/L), To Order B/L có thể chuyển nhượng nhiều lần qua ký hậu, giúp linh hoạt trong chuỗi cung ứng.
2. Rủi Ro Và An Toàn: Bên ký hậu có thể kiểm soát hàng hóa đến khi thanh toán hoàn tất, giảm nguy cơ mất mát.
3. Áp Dụng Phổ Biến: Theo Hiệp hội Logistics Việt Nam (VLA), hơn 60% hợp đồng xuất nhập khẩu Việt Nam sử dụng To Order B/L, đặc biệt trong thanh toán L/C hoặc T/T.

Ví Dụ Thực Tế: Một doanh nghiệp xuất khẩu cà phê Việt Nam bán hàng cho nhà nhập khẩu Nhật Bản. Nếu sử dụng To Order B/L, nhà xuất khẩu có thể giữ quyền sở hữu đến khi nhận tiền, tránh rủi ro không thanh toán.

So Sánh Với Các Loại Vận Đơn Khác

Để dễ hình dung, hãy xem bảng so sánh dưới đây:

Bảng này cho thấy To Order B/L cân bằng giữa an toàn và linh hoạt, phù hợp với doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh hội nhập CPTPP và EVFTA.

Phân Loại Vận Đơn Theo Lệnh: Ba Loại Chính Và Ứng Dụng Thực Tế

Dựa trên bên ra lệnh, To Order B/L được chia thành ba loại: theo lệnh người nhận hàng, người gửi hàng, và ngân hàng mở L/C. Mỗi loại có cách ghi Consignee khác nhau và ứng dụng cụ thể.

To Order Of Consignee (Vận Đơn Theo Lệnh Của Người Nhận Hàng)

1. Cách Ghi Trên Vận Đơn: Mục "Consignee" ghi "To Order of [Tên, địa chỉ, số điện thoại/fax của Consignee]".
2. Ứng Dụng: Lý tưởng cho trường hợp bán lại hàng hóa. Ví dụ: Công ty A (Việt Nam) xuất khẩu cho B (Singapore), B bán lại cho C (Singapore). B ghi ở Notify Party, C nhận hàng trực tiếp sau khi B ký hậu.
3. Quy Trình Lấy Hàng: C phải có vận đơn đã ký hậu từ B để nhận D/O (Delivery Order) từ hãng tàu.

Các Cách Ký Hậu Trong To Order Of Consignee

Có 3 cách ký hậu chính và 2 kiểu (miễn/truy đòi):

1. Ký Hậu Đích Danh: B ký "Deliver to C" – Chỉ C nhận hàng, không chuyển nhượng tiếp. Hoặc "Deliver to myself" nếu hủy hợp đồng.
2. Ký Hậu Theo Lệnh: B ký "Deliver to Order of C" – C có thể ký hậu tiếp cho bên khác.
3. Ký Hậu Vô Danh: Chỉ ký tên, không ghi gì – Bất kỳ ai cầm vận đơn đều nhận hàng (rủi ro cao).

Kiểu Ký Hậu:

1. Miễn Truy Đòi: Thêm "Without Recourse Endorsement" – B không chịu trách nhiệm khiếu nại từ C.
2. Truy Đòi: Thêm "With Recourse Endorsement" – B liên đới trách nhiệm (ít dùng).

Ví Dụ Cập Nhật: Năm 2024, một doanh nghiệp dệt may Việt Nam gặp tranh chấp với đối tác Ấn Độ do ký hậu vô danh dẫn đến mất vận đơn. Bài học: Luôn thỏa thuận rõ ràng trong hợp đồng.

To Order Of Shipper (Vận Đơn Theo Lệnh Của Người Gửi Hàng)

1. Cách Ghi: Mục "Consignee" ghi "To Order" hoặc "To Order of Shipper".
2. Ứng Dụng: Phổ biến trong thanh toán T/T, nơi shipper gửi vận đơn trực tiếp cho consignee sau khi ký hậu. Phòng ngừa rủi ro nếu consignee không thanh toán.
3. Lợi Ích: Shipper có thể bán lại hàng nếu cần, không gặp rắc rối về chứng từ.

Các Cách Ký Hậu

Tương tự phần trên:

1. Đích Danh: "Deliver to B" – Chỉ B nhận.
2. Theo Lệnh: "Deliver to Order of B" – B chuyển nhượng tiếp.
3. Vô Danh: Chỉ ký tên – Rủi ro thất lạc cao.

Kiểu: Miễn truy đòi ("Without Recourse") hoặc truy đòi ("With Recourse").

Ví Dụ: Trong đại dịch COVID-19, nhiều shipper Việt Nam sử dụng loại này để bán lại hàng cho bên thứ ba khi consignee hủy đơn hàng.

To Order Of Issuing Bank (Vận Đơn Theo Lệnh Của Ngân Hàng Mở L/C)

1. Cách Ghi: "To Order of [Tên Ngân Hàng Mở]".
2. Ứng Dụng: Dùng trong L/C, nơi ngân hàng kiểm soát hàng hóa đến khi người NK thanh toán. Ngân hàng ký hậu cho NK sau khi nhận tiền.
3. Lợi Ích Cho Các Bên: Ngân hàng bảo vệ quyền lợi; shipper tránh rủi ro NK nhận hàng mà không trả tiền.

Các Cách Ký Hậu

1. Đích Danh: "Deliver to B" hoặc "Deliver to Myself" nếu NK từ chối.
2. Theo Lệnh: "Deliver to Order of B" – Cho phép chuyển nhượng.
3. Vô Danh: Chỉ ký tên – Dễ bán chứng từ nhưng rủi ro.

Kiểu: Thường miễn truy đòi ("Without Recourse") vì ngân hàng không chịu trách nhiệm hàng hóa.

Ví Dụ: Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, 70% L/C năm 2024 sử dụng loại này để giảm tranh chấp.

Hình Ảnh Minh Họa: Bài gốc có hình ảnh vận đơn mẫu với các mục Consignee được đánh dấu, giúp hình dung thực tế.

Ưu Nhược Điểm Và Rủi Ro Của Vận Đơn Theo Lệnh

Ưu Điểm

1. An Toàn Thanh Toán: Kiểm soát hàng hóa qua ký hậu, phù hợp L/C/T/T.
2. Linh Hoạt: Chuyển nhượng dễ dàng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
3. Tuân Thủ Quốc Tế: Hợp Incoterms 2020, giảm tranh chấp.

Nhược Điểm Và Rủi Ro

1. Phức Tạp: Ký hậu sai có thể dẫn đến mất quyền sở hữu.
2. Rủi Ro Mất Vận Đơn: Đặc biệt ký hậu vô danh, có thể bị lợi dụng.
3. Chi Phí: Phí D/O, lưu kho nếu chậm ký hậu.
4. Tranh Chấp: Theo Bộ Công Thương, 20% khiếu nại xuất nhập khẩu liên quan vận đơn năm 2024.

Giải Pháp Giảm Rủi Ro: Sử dụng vận đơn điện tử (e-B/L) để tránh mất mát vật lý.

Cập Nhật Mới Nhất Năm 2025: Điện Tử Hóa Và Quy Định Mới Ảnh Hưởng To Order B/L

Kể từ Incoterms 2020 (vẫn hiệu lực đến 2025, chưa có phiên bản mới từ ICC), các quy định mới tập trung vào bền vững và số hóa:

1. Điện Tử Hóa Vận Đơn (e-B/L): Theo UNCITRAL MLETR, e-B/L sử dụng chữ ký điện tử thay ký hậu truyền thống. Nền tảng như TradeLens (IBM/Maersk) hoặc GSBN (Trung Quốc) đang phổ biến, giảm thời gian từ 5-7 ngày xuống 1 ngày. Ở Việt Nam, Luật Giao dịch Điện tử 2023 khuyến khích e-B/L, giúp doanh nghiệp tiết kiệm 30% chi phí.
2. Quy Định Môi Trường: IMO 2020 (giảm lưu huỳnh) và EU ETS 2024 (thuế carbon hàng hải) làm tăng cước phí, ảnh hưởng gián tiếp To Order B/L qua chi phí lưu kho nếu chậm ký hậu.
3. Cập Nhật Việt Nam: Luật Hàng hải 2015 (sửa đổi 2023) nhấn mạnh chứng từ điện tử, giảm thủ tục hải quan từ 5 ngày xuống 2 ngày.

Ví Dụ: Năm 2025, một doanh nghiệp Việt Nam sử dụng e-B/L To Order qua GSBN, ký hậu điện tử cho đối tác EU, tránh trì hoãn do ETS.